NATO – Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO – the North Atlantic Treaty Organization)
Kuruluş Tarihi: 4 Nisan 1949
Merkezi: Brüksel (Belçika)
Genel Sekreteri: Jens Stoltenberg (Norveç)
Üye Sayısı: 31
Web: nato.int
Amacı
NATO’nun amacı politik ve askeri vasıtalarla üye ülkelerin özgürlüğünü ve güvenliğini temin etmektir. Politik olarak NATO; demokratik değerleri destekler ve üyelerine sorunları çözmek, güven olușturmak ve uzun vadede çatıșmaları önlemek için savunma ve güvenlikle ilgili danıșma ve iș birliği sunar. Askeri olarak NATO; İhtilafların barıșçıl yollarla çözülmesini kendisine görev edinmiştir. Diplomatik girişimlerin bașarısız olması halinde, kriz yönetimi operasyonu düzenlemek için askeri güce sahiptir. Bu operasyonlar, NATO’nun kuruluș antlașmasının toplu savunma maddesine (Washington Antlașması’nın 5. Maddesi) dayanarak veya Birleșmiș Devletler emri altında tek bașına yahut diğer ülkeler ve uluslararası kurulușlarla iș birliği halinde gerçekleștirilir. [1]
Teşkilat Yapısı ve İşleyiş
NATO’ya üye ülkeler NATO Delegasyonu ve Askeri Temsilciler gönderir. Üye ülkelerin NATO delegasyonları Nükleer Planlama Grubu ve Kuzey Atlantik Konseyi’ni oluşturur. Bu iki üst yapının altında alt komiteler bulunur. Üye ülkelerin Askeri Temsilcileri ise Askeri Komite’yi oluşturur. Askeri Komite’nin altında ise Müttefik Harekât Komutanlığı ve Müttefik Dönüşüm Komutanlığı yer alır. [3]
Üye ülkeler her gün çok çeşitli seviyelerde ve alanlarda güvenlik sorunlarına ilișkin istişareler yapmakta ve kararlar almaktadır. “NATO kararı” 30 üye ülkeden her birinin müșterek şekilde aldığı kararının neticesidir. Tüm kararlar oy birliğiyle alınmaktadır. Her gün yüzlerce resmi görevli (sivil veya askeri uzman olarak) gerektiğinde ulusal delegasyonlarla ve NATO genel merkezi çalıșanlarıyla iș birliği halinde bilgi alıșverișinde bulunmak, düşüncelerini paylaşmak ve kararların hazırlanmasına yardım etmek üzere NATO genel merkezine gelmektedir. [2]
NATO Genel Sekreterleri
1-General Hastings Ismay (Birleşik Krallık): 1952-1957
2-Paul-Henri Spaak (Belçika): 1957-1961
3-Dirk Stikker (Hollanda): 1961-1964
4-Manlio Brosio (İtalya): 1964-1971
5-Joseph Luns (Hollanda): 1971-1984
6-Peter Carington (Birleşik Krallık): 1984-1988
7-Manfred Wörner (Almanya): 1988-1994
8-Sergio Balanzino (İtalya): 1994-1994
9-Willy Claes (Belçika): 1994-1995
10-Sergio Balanzino (İtalya): 1995-1995
11-Javier Solana (İspanya): 1995-1999
12-George Robertson (Birleşik Krallık): 1999-2003
13-Alessandro Minuto-Rizzo (İtalya): 2003-2004
14-Jaap de Hoop Scheffer (Hollanda): 2004-2009
15-Anders Fogh Rasmussen (Danimarka): 2009-2014
16-Jens Stoltenberg (Norveç): 2014-görevde
Tarihi
NATO; 4 Nisan 1949’da 12 kurucu üyenin imzaladığı 14 maddelik Kuzey Atlantik Anlaşması (the North Atlantic Treaty) ile kurulmuştur. Washington Anlaşması olarak da bilinen Kuzey Atlantik Anlaşması NATO’nun temelini oluşturur. Anlaşma; Birleşmiş Milletler Tüzüğü’nün 51. maddesinde yer alan bağımsız devletlerin bireysel ya da ortak savunma hakkına sahip olduklarına vurgu yapmaktadır. Ortak savunma Washington Anlaşması’nın kalbinde yer alır ve Anlaşma’nın 5. maddesinde de ifade edilmiştir. 5. maddeye göre NATO üyeleri dayanışma ruhu içinde birbirlerini korumakla yükümlüdürler. [4]
1989 yılında Berlin Duvarı’nın yıkılması ile ABD ve SSCB arasında süren Soğuk Savaş’ın sona erdi. Sovyetler Birliği’nin dağılmasında sonra SSCB tarafında oluşturulmuş olan eski Varşova Paktı üyeleri ile NATO ortaklıklar geliştirdi. Bunun için 20 Aralık 1991’de Kuzey Atlantik İşbirliği Konseyi (The North Atlantic Cooperation Council (NACC)) oluşturuldu. SSCB’nin dağılmasından sonra oluşturulmuş olan Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi 11 eski Sovyet Cumhuriyeti bu Konsey’e davet edilmiş, 1991’de Gürcistan ve Azerbaycan, 1992’de Arnavutluk, sonrasında ise diğer ülkeler daveti kabul etmişlerdir. NACC’tan sonra işbirliğinin geliştirilmesi için 1997 yılında Avrupa-Atlantik Konseyi (the Euro-Atlantic Partnership Council) de oluşturulmuştur. [5]
NATO, 1992-1995 yılları arasında iç savaş yaşayan Bosna-Hersek’te ilk ciddi operasyonlarını gerçekleştirmiştir. Dayton Barış Anlaşması gereğince Bosna-Hersek’te 1995 Aralık ayında Uygulama Gücü (NATO Implementation Force (IFOR)) ve 1996 yılında ise Sağlamlaştırma Gücü (NATO Stabilisation Force (SFOR)) görev yaptı. SFOR’un görevi 2004 yılında bitti. [6]
NATO, 2003’ün Ağutos ayından 2014’ün Aralık ayına kadar Afganistan’da Afgan hükümetinin otoristesini sağlaması için oluşturulan Birleşmiş Milletler Güvenlik Destek Yardım Gücü’nü (International Security Assistance Force (ISAF)) yönetti. Afganistan’da ulusal askeri gücün oluşturulmasından sonra Ocak 2015’te NATO, Afgan güvenlik güçlerinin eğitimi, danışmanlığı ve desteklenmesi için Kararlı Destek Misyonu’nu (the Resolute Support Mission (RSM)) başlattı. 2020 Şubat’ında ise ABD ve Taliban arasında imzalanan anlaşma ile 2021 Mayıs ayından itibaren Afganistan’dan tüm uluslararası güçlerin çekileceği kararlaştırıldı. RSM, 2021 Eylül’ünde sonlandırıldı. [7]
NATO Üyesi Ülkeler ve Üyelik Tarihleri
Üye Ülkeler ve Üyelik Tarihleri
Üye ülkelerin özgürlüğünü ve güvenliğini temin etmeyi amaçlayan 1949 yılında kurulan NATO’nun 12 kurucu üyesi Amerika Birleşik Devletleri, Belçika, Birleşik Krallık, Danimarka, Fransa, Hollanda, İtalya, İzlanda, Kanada, Lüksemburg, Norveç ve Portekiz’dir. NATO’ya 1952 yılında Türkiye Yunanistan katılmıştır. Yunanistan 1974 yılında NATO’nun askeri kanadından çekilmiş, askeri kanada 1980 yılında tekrar dönmüştür. İspanya 1982 yılında NATO’ya katılmıştır. 1982 yılında ise Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya üye olarak kabul edilirken 2004 yılında eski Varşova Paktı üyeleri Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya NATO’ya kabul edilmiştir. Arnavutluk ve Hırvatistan 2009 yılında, Karadağ 2017 yılında, Kuzey Makedonya ise 2020 yılında üye olmuştur.
Ülkelerin Üyelik Tarihleri
Almanya – 1955
Amerika Birleşik Devletleri – 1949
Arnavutluk – 2009
Belçika – 1949
Birleşik Krallık – 1949
Bulgaristan – 2004
Çek Cumhuriyeti – 1999
Danimarka – 1949
Estonya – 2004
Finlandiya – 2023
Fransa – 1949
Hırvatistan – 2009
Hollanda – 1949
İspanya – 1982
İtalya – 1949
İzlanda – 1949
Kanada – 1949
Karadağ – 2017
Kuzey Makedonya – 2020
Letonya – 2004
Litvanya – 2004
Lüksemburg – 1949
Macaristan – 1999
Norveç – 1949
Polonya – 1999
Portekiz – 1949
Romanya – 2004
Slovakya – 2004
Slovenya – 2004
Türkiye – 1952
Yunanistan – 1952
