Almanya’ya Türk işgücü göçü 31 Ekim 1961’de Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile Almanya Federal Cumhuriyeti Devleti arasında imzalanan “Türk İşgücü Anlaşması” ile başlamıştır. Almanya’ya çalışam için giden Türkler Türkiye’de “Alamancı”, Almanya’daki Türkler tarafından “gurbetçi”, Almanlar tarafında önce “misafir işçi” (Gastarbeiter), sonra sırasıyla “yabancı” (Auslaender) ve “hemşehri” (Mitbürger) olarak isimlendirilmiştir. [1]
İkinci Dünya Savaşı’nda yenilen ve şehirleri harap olmuş, ekonomisi dağılmış Almanya tekrar toparlanmak için ihtiyaç duyduğu işgücünü kendi iç kaynaklarından gideremeyen Almanya 1955 yılında İtalya ile İşgücü Sözleşmesi İmzalamış, o yıldan itibaren Güney İtalya’dan ve Sicilya’dan işçiler Almanya’ya kabul edilmiştir. Almanya ilkini 1955 yılında İtalya ile imzaladığı İşgücü Sözleşmesi’ni 1960 yılında Türkiye, 1964 yılında Portekiz, 1965 yılında Tunus ve 1969 yılında Yugoslavya ile imzalayarak bu ülkelerden işçi kabulüne gitmiştir. [2]
Türk işgücünün Almanya’ya kabulü sürecinde 1959 yılında Alman Federal İş ve İşsizlik Sigortası Kurumu’ nun Başkanı Almanya’nın Nürnberg Kenti’ni ziyaret eden Türk İş ve İşçi Bulma Kurumu Genel Müdürü’ne Türk işçi kabül planlarından bahsetmiştir. Federal İçişleri Bakanlığı kültürel uyum sorunu oluşacağı için bu kabüle itiraz ederken Federal Dışişleri Bakanlığı Türkiye’nin stratejik önemi nedeniyle bu süreci desteklemiştir. 1961 yılında Berlin Duvarı’nın inşaası Doğu Almanya’dan gelen işgücü göçünü durdurmuş ve böylece Türk işçi alımı anlaşmasının imzalanmasına olumlu etki etmiştir. Ayrıca Türkiye’nin NATO üyesi olması da bu anlaşmanın imzalanmasına olumlu etki eden faktörlerden biridir. [2]
Göçün Başlaması
15 Ekim 1961’den itibaren İstanbul Tophane’de Alman İrtibat Bürosu işçi seçimi işlemlerini başlatırken, 30 Ekim 1961 yılında Türkiye ile Almanya arasında İşgücü Sözleşmesi imzalanmış ve Sözleşme 1 Eylül 1961 yılından itibaren yürürlüğe girmiştir. [2] Türkiye’den Almanya’ya çalışmak için gitmek isteyenler ilk önce Tophane’deki bu büroya gidip başvuruda bulunuyor, sonra bürodan gelecek olan “Almanya Kağıdını” bekliyorlardı. Belki hayatlarında hiç doktora gitmemiş göçmen adayları Alman doktorlar tarafından dişlerine kadar kontrol ediliyordu. [1]
Türkiye’den Almanya’ya ilk işçi grubu 450 kişilik idi ve bu ilk kafile Almanya’nın Düsseldorf kentine doğru hareket etti. Kafileyi Almanlar bandoyla karşıladılar. [4]
Sirkeci Garı’ndan kalkan göçmen yolcu treninin yolculuğu 3 gün sürüyordu ve son durağı Münih idi. Garda işçiler gidecekleri kentlere göre gruplara ayrılıyordu ve tren biletleri ve kumanyaları ile gidecekleri kentlere gitmek için yeniden trenlere biniyorlardı. Gittikleri kentlerde tercümanlar ve firma yetkilileri tarafından karşılanan işçiler müşterek banyo ve mutfağı olan “Heim” adı verilen yurtlardaki 2-4-6 kişilik odalarda kalıyorlardı. [1]
1961 Ekim ayından işçi alımının bittiği 1973 Kasım ayına kadar Türkiye’den kurumlar aracılığıyla Almanya’ya giden işçi sayısı 600 bini bulurken ailelerle birlikte bu sayı 866 bini – 900 bini bulmuştur. [2][4] 1973 yılında Almanya’daki toplam yabancı işçi sayısı 2,6 milyona, aileleri ile birlikte 4 milyona çıkmıştır. [1] Almanya’ya 1961 yılında 6.700 işçi gitmiştir. 1970 yılında Almanya’daki Türk nüfusu 249.400; 1973 yılında 605.000; 1977 yılında 508.000; 1987 yılında 1.453.700; 1990 yılında 1.675.900; 2000 yılında 1.998.500; 2003 yılında 1.877.661 olmuştur. [3]
Tersine Göç
Petrol krizi ile duraklayan Türkiye’den Almanya’ya işgücü göçü Almanya’nın 1983 yılında çıkardığı 1985 yılına kadar yürülükte kalan Geri Dönüşü Teşvik Yasası ile verilen maddi yardımlarla (10.500 mark ve çocuk başına 500 mark yardım) tersine dönüdürülmeye çalışılmıştır. Bu dönemde 290 bin-374 bin Türk göçmen Türkiye’ye geri dönmüştür. Bu nedenle Almanya’daki Türk nüfusu 1985 yılında 1 milyon 400 bine gerilerken 1990 yılının sonunda 1 milyon 700 bine yükselmiştir. [1][4]
Ne Değişti?
Almanya’da Türkler patron olmaya da başladılar. Böylece Türkler tarafından açılan birçok işyerinin olduğu Köln – Weidengasse Caddesi, Berlin – Kreuzberg İlçesi “Küçük İstanbul” olarak anılmaya başlandı. 1999 yılı itibarıyla Almanya’daki Türk şirketlerinin sayısı 55 bin oldu.[1]
1970’li yıllarda Almanya’daki Türk işçiler kazandıkları ile memleketlerine yatırım yapmaya başladılar. Böylece ilk olarak 220 ortaklı Türksan kuruldu. 290’nın üstünde şirket kurulduğu halde çok azı faaliyete geçti. [1]
